عملکرد و اجزای دستگاه گوارش
دستگاه گوارش
دستگاه گوارش که عمل هضم و جذب غذاها را به عهده دارد از ۲ قسمت تشکيل شده است ، لوله گوارش که شامل دهان – مري – معده – روده باريک و مخرج است و ديگر اعضاء مثل پانکراس و کبد و غدد بزاقي
مري
مجله سلامت : لوله ايست که طول آن تقريبا؛ در حدود ۲۵ سانتيمتر و عرضش ۲/۵ تا ۳ سانتيمتر است . از نظر موقعيت پشت ناي قرار دارد و از حلق تا معده امتداد دارد و از ديافراگم مي گذرد . مري از نظر بافت شناسي از ۳ لايه درست شده است : لايه مخاطي – لايه ماهيچه اي و لايه پوشش خارجي
معده |
عضويست بشکل کيسه که مقدار متوسط ۱/۵ ليتر تا ۲ ليتر گنجايش دارد . از نظر موقعيت در طرف چپ شکم و زير ديافراگم قرار دارد . سوراخ ورودي آن را کارديا و سوراخ خروجي آن را پيلور مي نامند
پيلور بوسيله يک اسفنگتر ( دريچه ) هميشه بسته است . ضخامت معده ۲-۳ ميليمتر است و از ۳ لايه مخاطي که داراي غدد ترشحي اسيدکلريدريک و لايه ماهيچه اي و لايه پوشش خارجي تشکيل شده است . بعضي از غذاها در معده جذب مي شوند و بعضي از داروها و بعضي از مواد نيز در آن هضم مي شوند
| روده باريک
|
از معده شروع مي شود و به روده بزرگ ختم مي شود . طول آن تقريباً حدود ۸ متر و قطر آن ۳ – ۲/۵ سانتيمتر است . روده از ۳ قسمت اصلي درست شده است . دوازدهه يادئودنوم ژژونوم و ايلئوم . قسمت آن دوازدهه است چون محتويات معده و شيره پانکراس و صفرا به آن مي ريزند . ديواره روده باريک از ۳ قسمت مخاط و عضلات و لايه خارجي تشکيل شده است . هضم غذا و جذب آن در روده باريک انجام مي شود . رگهاي زيادي روده باريک را احاطه کرده اند . غذاي جذب شده از روده بوسيله رگهاي لنفاوي و سياهرگ ها به وسيله سياهرگ باب به کبد مي ريزد و از آنجا به قلب مي رود
| روده بزرگ |
از انتهاي روده کوچک شروع و به مخرج ختم مي شود . طول آن برابر ۱/۵ متر و قطرش ۸-۱۰ سانتيمتر است . روده بزرگ شامل ۳ قسمت سکوم ، کولون و رکتوم است . زائده آپانديس در انتهاي سکوم قرار دارد . کولون خود شامل۳ قسمت است : صعودي – افقي – نزولي
ديواره روده بزرگ شامل ۳ لايه مخاطي – عضلاني و لايه خارجي است .
مخاط روده بزرگ پرز ندارد . در اين روده غذا هضم نمي گردد و بيشتر محل مواد زائدي است که از هضم غذا ها مانده است .
غدد دستگاه گوارش : شامل غدد بزاقي – غدد معده – غدد روده – کبد و لوزالمعده است .
غدد بزاقي شامل غدد بزاقي بناگوش – تحت فکي و زيرزباني است که ترشحات خود را از مجاري مخصوص به دهان مي ريزند . عمل بزاق نرم کردن مواد غذايي در هنگام جويدن و هضم برخي از مواد است .
آنزيم بزاق آميلاز نام دارد .
غدد معدي غددي هستند که تشرح اسيد کلريدريک را به عهده دارند . هر غده داراي ۲ نوع سلول است ، سلول اصلي که اسيد ترشح مي کند و سلولهاي جداري .
غدد روده اي در ضخامت بافت مخاطي روده قرار دارند و شامل ۲ نوع غده است : يکي غدد برونر و ديگري غدد ليبرکون اين غدد ترشحاتي دارند که باعث هضم غذاها مي شوند
پانکراس
مجله پزشکی : از مهمترين غده هاي گوارشي است . شکل آن تقريباً مثلثي است . وزن آن تقريباً ۸۵ گرم و زير معده و پشت آن بوضع افقي قرار دارد . مجراي ترشحي آن ويرسونگ نام دارد و اين مجرا به آمپول واتر که در دوازدهه جاي دارد متصل مي شود . ۲ نوع غده در آن وجود دارد . غدد برون ريز که شيره دوازده را ترشح مي کنند و ديگري غدد درون ريز که انسولين ترشح مي کنند و آنرا در خون مي ريزند . شيره پانکراس مايعي است که باعث هضم عده زيادي از مواد مي شود . آنزيم هاي اين شيره عبارتند از : آميلاز – مالتاز – تريپسين و ليپاز . انسولين ترشح داخلي اين غده است که عمل آن تنظيم قند خون است
| کبد |
بزرگترين غده بدن است وزن آن در حدود ۲ کيلوگرم است و در زير ديافراگم در طرف راست شکم قرار دارد . سطح بالايي آن محدب و سطح زيرين آن مقعر است . کبد داراي نافي است که رگها و اعصاب و مجاري صفرواي از آن داخل يا خارج مي شوند . داراي ۴ لوب راست و چپ – عقب و جلوست . مهمترين رگي که وارد کبد مي شود سياهرگ باب است .
اين سياهرگ غذاي هضم شده و خون روده ها را به کبد مي آورد . کبد از خون آورده شده موادي را که زائد يا سمي باشند مي گيرد و گلوکز زيادي را گرفته و خوني را که به جريان مي اندازد از هر نظر داراي خاصيت طبيعي بوده و مقدار گلوکز آن ۱ گرم در ليتر است . سلولهاي کبد بسيار پرکار و فعال هستند . روي اين اصل سلولهاي کبد بزرگ و داراي چند هسته مي باشند . صفرا در کبد ساخته شده و بوسيله مجاري صفراوي به روده مي ريزد .
ساير اعمال کبد عبارتند از : ساختن اوره – فيبرينوژن – هپارين و ساختن و اندوختن و تخريب چربي و تبديل کاروتن به ويتامين A و تبديل گليکوژن به گلوکز
مقاله پزشکی دستگاه گوارش
مراقبت هاي بهداشتي دستگاه گوارش
با توجه به اعمال دستگاه گوارش ، هيچ کس نمي تواند اهميت لزوم برخورداري از يک دستگاه هاضمه خوب و سالم را انکار کند . لذت زندگي بستگي به وجود دستگاه گوارشي سالم دارد . در حاليکه يک هاضمه بد و بروز عوارضي نظير اسهال ، يبوست ، زخم معده و اثني عشر ، کوليت « آماس يا التهاب کولون » آپانديسيت ، هپاتيت « آماس بافت کبد » آرامش را از زندگي شخص سلب مي نمايد . هر گاه به عللي وضع جهاز هاضمه شما خوب نبوده و تحت شرايطي به کار خود ادامه مي دهد همواره به وظايف آن و مراقبت هائي که بايستي انجام شود مي انديشيد . لذا لازم است براي حفظ سلامت و بهداشت دستگاه هاضمه به نکات زير توجه شود :
۱ – رعايت کامل بهداشت شخصي به ويژه دهان و دندان
۲ – مصرف غذاهاي متوازن و سالم و خودداري از مصرف غذاهائي که احتمال فاسد شدنشان مي رود .
۳ – رعايت نظم و ترتيب در صرف غذا ، اين موضوع کاملاً به ثبوت رسيده که بهتر است براي صرف سه وعده غذاي اصلي صبحانه ، ناهار و شام ساعت معيني در نظر گرفته شود و در فاصله بين دو غذا از خوراکي هائي استفاده شود که موجب سلب اشتها نگردد .
۴ – جويدن کامل غذا ؛ در يکسري آزمايشات که بر روي ۳ دسته از افراد براي نشان دادن تأثير عمل جويدن در گوارش مواد غذائي انجام گرفت از دسته اول که غذاي کاملي به آنها داده شده بود خواسته شد که غذا را با حالت معمولي و يا تندتر از معمول بخورند . به دسته دوم و سوم به ترتيب به ميزان يک دوم و يک سوم غذاي دسته اول داده شد و از آن ها خواسته شد که غذاي خود را در نهايت آرامي صرف کنند . پس از يک ماه مشاهده شد که دسته دوم و سوم يعني آنها که غذاي کمتري مصرف کرده ولي خوب جويده بودند به مراتب قوي تر و شاداب تر از دسته اول بودند .
۵ – غذاهاي روزانه هر کس متناسب با وضع شخص و ساير شرايط جسماني او تعيين شود و از پرخوري پرهيز گردد . بيماري هائي که در نتيجه کم غذاخوردن پيدا مي شود پس از تقويت مزاج بهبود مي يابند ، در صورتي که عوارض پرخوري به مراتب بيشتر و عواقب آن سخت و خطرناک مي باشد و اصلاح ضايعاتي که پرخوري پس از چندي در اعضاي مهم بدن توليد مي کند دشوارتر است .
در اشخاصي که پرخوري مي کنند مقدار انرژي لازم براي هضم مواد غذايي به مراتب بيشتر از مقدار انرژي است که براي هضم غذاي متعادل ضرورت دارد . بنابراين آنهائي که غذاي متعادل مصرف مي کنند قوي تر از اشخاص پرخور هستند زيرا قواي خود را صرف هضم مواد غذائي فوق العاده نمي کنند . اغلب اشخاص پرخور اگر مدتي از وقت غذاخوردن آنها بگذرد احساس مي کنند که ضعيف و ناتوان شده اند و وقتي هم که از سر ميز يا سفره برمي خيزند تازه مدتي مجبورند از انجام هر کاري دست بکشند و استراحت کنند . علت اين امر اين است که تمام انرژي بدن آنها صرف گوارش غذاهاي زياده از حد که خورده اند مي شود و همين که غذاي آنها از قسمت هاي اوليه دستگاه گوارش گذشت تازه خستگي هضم غذاها آنها را فرا مي گيرد . بنابراين خودداري از پرخوري و مصرف غذاهاي متوازن و سالم بهترين راه کمک به درمان بسياري از بيماري هاي دستگاه گوارش مي باشد .
۶ – پرهيز از مصرف غذاهايي که به تجربه دريافته ايد مصرف آن غذاها ناراحتي هايي در اعمال گوارشي تان به وجود مي آورد يعني باصطلاح عاميانه آن غذاها به شما نمي سازد .
۷ – دوري جستن از عصبانيت و اضطراب هنگام غذاخوردن و صرف غذا در محيط شاد و بانشاط ، به طورکلي بايد توجه داشت که هنگام صرف غذا هيچ گونه اضطراب ، نگراني يا عصبانيتي در کار نباشد در غيراين صورت سبب کند شدن عمل هضم و ايجاد سوء‌هاضمه و کاهش قدرت بدني و کارآئي شخص مي گردد و اين عارضه نيز به نوبه خود ايجاد اضطراب و هيجان بيشتري مي نمايد .
خشم و ترس شديد علاوه بر آن که روي ترشح معده اثر مي گذارد ، ترشح صفرا و شيره هاي لوزالمعدي را نيز دچار اختلال مي سازد . در اين گونه موارد ممکن است حرکات دودي معمولي روده و معده را نيز متوقف سازد .
يکي از محققين به نام پروفسور کانون با مطالعاتي که در اين زمينه انجام داده نشان داده است که هرگاه سگي را در اطاق گربه اي که در حال صرف غذا است وارد کنند کليه انقباضات معدي و حرکات دودي روده اي حيوان بلافاصله متوقف مي گردد .
۸ – تنوع در نوع غذاهاي مصرفي ، اين عمل باعث جلب اشتها و هضم آسان و سريع غذا مي گردد . هر گاه رنگ و طعم و بو و منظره غذا جالب باشد هضم آن آسانتر و سريع تر انجام خواهد پذيرفت .
براي کساني که به سبب بيماري يا علت ديگري اشتهاي خود را از دست داده اند بهتر است غذاهاي کمتر و خوش منظره تري در نظر گرفته شود تا باعث جلب اشتهاي آنان گردد .
۹ – صبحانه بايستي شامل يک سوم تا يک چهارم غذاي روزانه باشد . بنابراين بايد سعي نمود شب قبل به اندازه اي غذا ميل شود که صبح روز بعد اشتهاي کافي براي صرف صبحانه موجود باشد .
۱۰ – از مصرف آب آشاميدني غيرتصفيه و سبزيجات و ميوه جات نشسته خودداري شود .
۱۱ – حتي المقدور از مصرف غذاهاي زياد برشته و سرخ کرده اجتناب شود .
۱۲ – اجتناب از نوشيدن مايعات زياد سرد يا گرم
۱۳ – اجتناب از مصرف مشروبات الکلي ،سيگار ، مواد مخدر و محرک .
۱۴ – بهتر است بعد از صرف غذا لااقل تا حدود نيم ساعت از انجام هر گونه تمرينات ورزشي و کارهاي فکري خودداري نمائيد زيرا در اين حالت دستگاه هاضمه چنان که شايد و بايد کار خود را نمي تواند انجام دهد و در نتيجه ناراحتي و درد معده و سوء‌هاضمه پيش مي آيد .
۱۵- استحمام در آبي که حرارت آن کمتر يا زيادتر از گرماي بدن شخص باشد سبب انحراف خون از جهاز هاضمه به ساير قسمت هاي بدن مي گردد . بنابراين بايد از استحمام کردن در ساعت اول بعد از خوردن غذا امتناع ورزيد و به هيچ وجه توصيه نمي شود .
۱۶ – مصرف دارو تنها در صورت تجويز پزشک مجاز بوده و از استفاده خودسرانه دارو در مواقع ناراحتي هاي
وارشي بايد خودداري شود .
۱۷ – خودداري از وادار کردن کودکان به خوردن غذا يا خوراندن اجباري غذا به آنان که سبب بي علاقگي بيشتر آنان به خوردن مي گردد و هم چنين اجتناب از تنبيه کردن آنان به علت بي اشتهايي و يا وادار کردن آنان به خوردن پس از يک ناراحتي رواني .
۱۸ – در مواقع مقتضي به ورزش و تفريح پرداخته و از تمريناتي که موجب تعديل کار دستگاه گوارش مي شود استفاده نمائيد .
۱۹ – بهتر است غذا را از رقيق ترين آن شروع کنيم و در خوردن آب افراط ننمائيم .
۲۰ – محيطي که در آن غذا صرف مي کنيم بايد روشن ، تميز و فاقد بوي نامطبوع باشد . اگر ميز غذا را با دسته گلي بيارائيم و نيز محل آن طوري باشد که منظره خوش آيندي داشته باشد در هضم غذا کمک مؤثري مي نمايد .
بيماريهاي گوارشي
۱- آميبيازيس
تعريف :
اين بيماري بدنبال عفونت با آميبي بنام انتموباهيستوليتيکا که يک انگل بدون فلاژل است ايجاد مي شود. اين انگل در مناطق حاره بخصوص در نواحي با سطح اقتصادي – اجتماعي پائين فراوان ديده مي شود . اين بيماري در دو نوع رود ه اي و خارج روده اي ظاهر مي گردد که نوع روده اي به سه شکل بدون علامت يا علائم ضعيف مثل نفخ ، يبوست و گاهي اسهال است . نوع غيرخوني که با درد شکم و اسهال ايجاد مي گردد و نوع خوني که اسهال و دل درد همراه با خون و بلغم در مدفوع وجود دارد .
اهميت و عوامل مؤثر :
انسانها تنها منبع اين انگل مي باشند و راه انتقال از طريق مدفوع – دهاني مي باشد . که از طريق يک فرد به فرد ديگر منتقل مي گردد . اين انتقال از راه آب و غذا و گاهي از طريق ارتباط جنسي در همجنس بازان منتقل مي گردد . حدود ۱۰ درصد افراد يک جامعه درگير اين انگل هستند که اين در مناطق حاره بخصوص در افريقا و آسيا به ۲۰ تا ۵۰ درصد مي رسد . اين بيماري منجر به مرگ ۴۰ تا ۱۱۰ هزار مورد در سال مي گردد . انگل در کودکان و نوجوانان و افراد با سوء تغذيه بيشتر ديده مي شود . اين بيماري انگلي سومين رتبه را بعد از بيماريهاي انگلي مالاريا و شيستوزوميا در دنيا به خود اختصاص داده است .
انگل بصورت کيستهاي کوچک از طريق آب و غذا وارد دستگاه گوارش گرديده و از آنجا در روده کوچک به شکل تروفوزوئيت در آمده و تکثير خواهد کرد و ايجاد علائم باليني براي بيمار خواهد گرديد و بعد مجدداً به شکل کيست تغيير شکل داده و از راه مدفوع مجدداً وارد محيط مي گردد و چرخه تکرار مي گردد . انگل آميب در دماي ۵۵ درجه سانتيگراد از بين مي رود ولي نسبت به اسيد معده مقاوم است .
نشانه ها :
عفونت بدون علامت در افرادي که اين انگل وارد بدن آنها مي شود نسبتاً شايع است . در نوع درگيري روده اي علائم بعد از يک تا ۲ هفته از ورود به بدن ظاهر مي شوند که شامل درد شکم ، اسهال و دل پيچه و در مدفوع خون و بلغم ظاهر مي گردد . ولي تب و از دست دادن آب بدن شايع نيست در معاينه درد در هنگام لمس شکم وجود دارد . در نوع آموبا ( Ameboma ) که نوع مزمن در ناحيه انتهاي روده بزرگ است و يک توده در قسمت پائين و راست شکم ظاهر مي گردد که با سرطان ، سل و بيماري کرون اشتباه مي شود و تشخيص از راه نمونه برداري بافتي است . در نوع خارج روده اي شايعترين نوع آبسه هاي کبدي است که در مردان ۱۰ برابر زنان است و در کودکان شايع نيست . علائم با تب ، سرفه ، درد شکم و درد در قسمت فوقاني و راست شکم ظاهر مي گردد که به شانه راست تير مي کشد و از ديگر علائم بي اشتهائي ، تهوع و استفراغ ، کم خوني و زردي مي تواند ظاهر گردد . آبسه کبدي مي تواند بداخل ريه يا پرده اطراف قلب کشيده شود که علائم ريوي – قلبي ظاهر مي شود . انگل آسيب نيز مي تواند به مغز ، لوله هاي دستگاه رحمي منتقل گردد و علامت ايجاد کند .
عوارض :
اسهالهاي خوني آميب مرگ ومير جزئي دارد ولي نوع آموبا ، مغزي ، قلبي ، ريوي ، کبدي و تناسلي، مرگ و مير ۲۰ تا ۹۰ درصد دارد .
کارهاي تشخيصي :
در آزمايش خون افزايش گلبولهاي سفيد ، کم خوني ، افزايش آنزيمهاي کبدي ، افزايش کلسترول ، افزايش الکالين فسفاتاز و کاهش آلبومين سرم ديده مي شود . در سرولوژي مي توان علائم وجود اين انگل را مشخص کرد . در آزمايش مدفوع علائم خون و بلغم و گاهي آميب به شکل تروفوزوئيت يا کيست را مي توان ديد . در نوع خارج روده اي گرفتن نمونه بافتي مي تواند در تشخيص کمک کننده باشد .
درمان :
با مصرف مناسب داروهاي خوراکي مي توان انواع روده اي را بطور کامل درمان کرد . نوع خارج روده اي را از طريق جراحي مي توان درمان کرد .
توصيه هاي پيشگيري :
پختن کافي غذاها و نيز پوست انداختن ميوه ها ، جوشاندن آب خوراکي ، شستن دستها ، دفع مناسب فضولات مي تواند در جلوگيري از انتقال اين انگل کمک کننده باشد .
سرطان معده
معده يکي از اعضاي موجود در شکم و بخشي از دستگاه گوارش مي باشد و مانند هر کدام از اعضاي ديگر مستعد ابتلا به سرطان مي باشد .
پس از اينکه غذا جويده و بلعيده شد از طريق لوله اي به نام مري از دهان وارد معده مي شود . معده عضوي کيسه مانند و داراي ۵ قسمت مختلف مي باشد که ترشحات مختلفي براي هضم اوليه غذا ترشح مي کنند . سرطان در هر کدام از اين مناطق پنجگانه ممکن است شروع شود و گاهي علائم و ميزان بهبودي برحسب محل ابتلا تفاوت مي کند .
ديواره معده از پنج لايه تشکيل شده است . داخلي ترين لايه که حائز اهميت خاص مي باشد لايه مخاطي ناميده مي شود و اکثر سرطانهاي معده نيز از اين قسمت شروع مي شود . هر چه سرطان به بافتهاي زيرين نفوذ نمايد احتمال بهبودي کاهش مي يابد .
سرطان معده در طي ساليان و با آرامي رشد مي کند ولي قبل از اينکه سرطان بمعناي واقعي ايجاد شود ، تغييراتي در لايه هاي معده ايجاد مي شود . اين تغييرات اوليه بندرت علائم ايجاد ميکنند و تشخيص داده نمي شوند .
سرطان معده از طرق مختلف گسترش مي يابد . مي تواند از طريق ديواره خود معده به بافتها و اعضاي مجاور راه يابد . همچنين مي تواند از طريق غدد عروق لنفاوي گسترش يابد . در مراحل پيشرفته نيز مي تواند از طريق خون ساير اندام و اعضا را درگير کند . شايعترين سرطان معده بنام آدنوکارسينوم مي باشد . البته انواع ديگر با شيوع کمتر عبارتند از : لنفوم و تومورهاي کارسينوئيد . البته طبيعتاً نوع درمان اين نوع سرطانها با هم تفاوت مي کند .
اکثريت مبتلايان به سرطان معده در دهه ۶۰ يا ۷۰ سن خود تشخيص داده مي شوند .
منبع:سایت پزشکی مدیکال سایت
عملکرد و اجزای دستگاه گوارش
